Fotoğraf Sanatında Bir Militan…

/

İşçi Sinemalarının Gerçekçi Seyircisi: İbrahim AKYÜREK

Gerçeği ham durumuyla insanlara anlatabilme olanağının bir sınırı var. Gerçeği sanatla işleyerek, incelterek, duygulara seslenerek daha kalıcı kılabiliriz.

Kimdir İbrahim Akyürek? Fotoğraf formasyonunuzla politik kimliğiniz arasındaki ilişki nasıl etkiledi bugünkü İbrahim Akyürek’in oluşumunu?

Başlangıçta, gençlik yıllarımda ilgim gazetecilik ve sinema üzerineydi. Zonguldak’ta geçen lise yıllarında mahalle oyunlarında çocuklara perdede Karagöz-Hacivat oynatırdım. Çizgi romanları enine keser, şerit haline getirip ucuca ekler film şeridine benzetirdim. Perdede iki çubuk arasında dolandırarak yaşıtlarıma gösteri yapardım.

O dönemdeki ismiyle Ereğli Kömürleri İşletmesi’nin (EKİ) her kömür üretim bölgesinde işçi sineması vardı. Yaklaşık 10’a yakın sinema vardı. Merkezdeki Yayla Sineması’na haftada iki film gelirdi. Okul çıkışı koşa koşa film izlemeye giderdik.

Üniversite eğitimi için İstanbul’a gittiğim zaman Sıraselviler’deki Sinematek’i buldum. Onat Kutları’ı, Vecdi Sayar’ı o ortamda tanıdım. Film üretimine yönelik kurs olmaması nedeniyle daha önce tanıştığım İstanbul Fotoğraf ve Sinema Derneği’nde (İFSAK) fotoğraf kurslarına başladım. 1974 yılında üye oldum. Az zaman sonra yönetim kuruluna girdim. Derneği dışa açıp, daha çok insanla tanışması için uğraştık. Fotoğraf Sanatı’nı dönemin politik ortamından soyutlama çabalarına karşın açıklayıcı olmaya çalıştık. 

İFSAK Arşivi
İlk serginiz ve sizin ulaşmakta zorluk çektiğiniz çocukluk hayallerinizi gerçekleştirmeniz de o döneme rastlar değil mi?

İlk sergimi 1975 yılında iki İstanbul Fotoğraf ve Sinema Derneği üyesi ile birlikte mahalle arasında boş bir dükkanda “Halktan Yansıma” başlığı altında açtım. Fotoğraf ortamını tanıma amacıyla Ulusal ve Uluslararası yarışmalara katıldım. Derneğin düzenlediği ortak sergilerde yer aldım. Maden ocaklarında, direniş, grev ve öteki hak arama eylemlerinde fotoğraflar çektim. Bunların bir bölümünü “Yaşamın İçinden” başlığı altında sergiledim. Gönüllü olarak bunları Yarın, Bilim ve Sanat, İnsancıl, Kopuş, Politika, Cumhuriyet, Özgür Gündem, Özgür Ülke gibi dergi ve gazetelere yolladım.

İFSAK Arşivi

Aynı yıllarda dernekte kısa filmci Hilmi Etikan’la birlikte sinema kursları başlattık. Arkasından “İFSAK Ulusal Kısa Film Yarışması” geldi. Sinema bültenimiz bile oldu. Yönetmen Yeşim Ustaoğlu, genç kuşak kameramanlardan Uğur İçbak ilk kısa film çalışmalarını dernek çatısı altında gerçekleştirdi. Bültende yazıları yayımlandı.

Çalışmalara herkesi çekmek ve ortak çalışma kültürünü edinmek için  çalışma birimleri oluşturduk. O yıllarda başlayan Sinema Günleri’nden esinlenerek bir ay sürecek “İstanbul Fotoğraf Günleri”ni başlattık. Gecekondu bölgelerini içine alan toplu fotoğraf çekim gezilerini sürdürdük. Üniversitelerde, sendikalarda, fabrikalarda sergiler, kurslar düzenledik. Kültür ortamındaki sansür ve baskılara karşı Dernek adına açıklamalar yaptık. Ülkemizdeki fotoğraf derneklerinin birlikte hareket etmesinin ilk örneği olan Fotoğraf Dernekleri Çalışma Grubu’nun oluşumunu destekledik.

İFSAK Arşivi
Ben sizi isminizi ilk olarak 1985-1990 arasında İFSAK başkanlığı yaptığınız yıllarda duydum. Fotoğraf sanatçılarıyla Zonguldak maden işçilerini müthiş etkileşim içine sokan bir sanat çıkartması yaşanmıştı o yıllarda.

Fotoğraf çalışmalarımın çoğu üretim ve mücadele sürecindeki insanı kapsıyor. Bunda, çocukluğumun geçtiği Zonguldak’ın etkisi çok açık. Göçük, grizu haberleri yerel basının ana konusuydu. İrili, ufaklı; başlamasıyla bitmesi bir olan madenci kalkışmaları, yürüyüşleri kentin ortasına taşardı.

1980 öncesinde, sendikalar kapatılmadan önce iki yıl metal iş kolunda örgütlü Türkiye Maden-İş Sendikası’nın Basın Yayın Foto-Film Bölümü’nde çalıştım. Onlarca grev ve direnişi, fabrikaları, üretim koşullarını görme olanağım oldu. Sendikalar kapatıldıktan sonra  İstanbul’da ve Zonguldak’ta okullarda dışarıdan ücretli öğretmenlik yaptım.

1983 Kandilli Grizu, 1992 Kozlu Grizu patlamaları sonrasında, 1991 Madencilerin Ankara Yürüyüşü, Maga Deri Direnişi, Paşabahçe Direnişi, Çorum’da bir dağda madencilerin direnişinde çektiğim fotoğraflar ortak sergi ve gösterilerde yer aldı. Zonguldak Grevi boyunca Zonguldak’a gelen fotoğrafçıların (16 kişi) ürünlerinden oluşan karma bir dia gösterisi hazırladık. 50 ayrı farklı mekanda üç bini aşkın izleyici buldu bu gezici gösteri.

İbrahim Akyürek Arşivi (negatif film veya diadan tarama)

Sonraki çalışmalarınız daha genele yayılan bir sanatsal duyarlılıkla örtüşüyor…

90’lı yıllarda İHD İstanbul Şubesi Kültürel Haklar Komisyonu’nda koşturdum. Cumartesi Anneleri’ni “Bir İnsan Nasıl Kaybolur” başlığı altında sergiye dönüştürdüm. Sergi; ilk kez, Arjantin’den annelerin katıldığı Tünel’deki Alman Kültür Merkezi’deki bir toplantıda açıldı. Daha sonra Kilimli ve Zonguldak’ta yinelendi.

Yakın tarihlerdeki çalışmalarımı sorarsanız…Seçim afişlerini komik bulduğum ve temsili demokrasi denen şeyin ne duruma düştüğünü göstermek için bir seçim öncesinde duvarlarda asılı  afişlerden “Artistik Hareketler” başlıklı sergi yaptım. “Trafik Canavarı” söylemi ile gizlenmek istenen gerçekleri sorgulamak için “Trafik Canavarı Neyi Gizler” başlıklı sergiyi düzenledim.

Son yıllarda tekrar doğduğunuz şehirde fotoğraf sanatına katkılarınızı sürdürüyorsunuz. Neler yapıyorsunuz?

Yaklaşık on yıldır, Zonguldak’ta fotoğraf ağırlıklı çalışmalar gerçekleştirdiğimiz Sergi Odası’nın yönetimini sürdürüyorum. Yakınlarda, 6.Zonguldak Fotoğraf Günleri’ni tamamladık. Bir sahil kasabası olan Filyos’u liman ve fabrikalarla doldurup yok etmek isteyenlere karşı, Filyos Güzelleştirme Derneği’nin desteği ile “Filyos Buluşmaları 2010” haftası yaptık. Kültürü, turizmi, doğası ile Filyos’a dikkat çekmek istedik. Yönetmen Fatih Akın’ın Anne-Babası 60’lı yıllarda Filyos’dan Almanya’ya göç etmişti. Hamburg’da doğan Fatih Akın, yıllar sonra Yaşamın Kıyısı’nda filminin bazı çekimlerini Filyos’da yaptı.

İbrahim Akyürek Arşivi
Son olarak sanat, sol politikada neden hakettiği yer ve işleve sahip değil, bu konudaki düşüncelerinizi alabilir miyim?

Sanatın, sol ve sosyalizm açısından neden ilgi görmediği konusunda bir sürü neden sayılabilir. Ama bir tanesi var ki; o da konuşmayı çok sevmemiz. Enerjinin, yaratıcılığın bir bölümü çene çalmakta harcanıyor. Gerçeği ham durumuyla insanlara anlatabilme ya da anlayabilme olanağının bir sınırı var. Gerçeği sanatla işleyerek, incelterek, duygulara seslenerek daha kalıcı kılabiliriz. Kapitalist düzen kendi değerlerini bu yolla işliyor, içselleştiriyor. Televizyondaki, sinemadaki, tiyatrodaki oyuncuların; tüketimin azdırılması, yeni tüketim alışkanlıklarının yerleştirilmesi için kullanılması boşuna değil.

Düzenin kötülüklerinden etkilenen insanları sanatla ayakta tutabilir, uyanık kalmalarını sağlayabiliriz. Fatih Akın’ın, bir söyleşisinde kullandığı “ya gangaster olacaktım, ya yönetmen” sözünü unutamam. Almanya‘da, doğup büyüdüğü  kenar mahalle ortamının ve öteki göçmen çocuklarının dramı da var bu sözlerde.

Sanatçıların çoğu “sol”dan gözüküyor, ancak hele hele şimdi çoğu, reklamcıların, medyanın, şirketlerin elinde. Şu anda kafamı taktığım bir tanesini, Mehmet Ali Alabora’yı söyleyebilirim. Savaş karşıtı bir topluluğunun sözcülüğünden banka reklamlarına geçmesi katlanılır bir durum değil. Banka, para, petrol ile şiddet, savaş arasındaki bağı bir tiyatrocu olarak Brecht’ten öğrenemeyecek durumda değil kendisi. Devletten uzak kalınca bağımsızlaştıklarını sanan sanatçıları şirketlerin ucuza kapatması gittikçe yaygınlaşıyor.

İbrahim Akyürek Arşivi

Bankaların, dev şirketlerin kültür merkezlerinde, müzelerinde binlerce çocuk, genç okullarından getirtilip sanat eğitiminden geçiriliyor son yıllarda. Bizim sendikalarımız, demokratik kitle örgütlerimiz ne yapıyor? İşçi direnişlerinin yaşandığı, emek kültürünün oluştuğu fabrikalar şimdi dev aile şirketleri tarafından müzeye dönüştürüldü. Örneğin; Haliç kıyısındaki Silahtarağa Elektrik Santralı ve Cibali Tütün Fabrikası. Koskoca DİSK, KESK; işçi kültürü adına ne yapıyor, emekten yana sanatçılarla bağı dayanışma konserleri dışında nasıl, bilen var mı? Sanatçıların, işçilerin, gençlerin; DİSK’ten kültürel değerlerimizi koruma, yayma adına istekleri var mı?     

ÖZGEÇMİŞ
Hatice Ezgi Özçelik

İstanbul, Erenköy doğumlu.
1996 East Texas State University-Commerce (şimdiki Texas A&M University)
Grafik ve Fotoğraf bölümleri mezunu.

İlk fotografik çalışmaları Cyanotype, Van Dyke, Gum Bichromate üzerineydi. O yıllarda bu içerikte iki dönemsel sergi açtı.
Daha sonra Siyah&Beyaz fotografik çalışmalara yöneldi.

ABD’den yurda dönüşünden sonra Burgazada'da yaşamaya başladı.
Burgazadalı büyük hikayeci Sait Faik'in de etkisiyle Ada’yı, Ada’nın kış yalnızlığını, denizleri, martıları, vapurları ve balıkçıları fotoğrafladı.

Kavramsal fotoğraf üretimlerinin yanı sıra Dünya’nın ve özelde İstanbul’un karşı karşıya kaldığı değişimi fotoğraflamak ve tarihe bir belge bırakmak amacıyla yoğun bir belgesel çalışması içinde buldu kendini.

Çalışmalarını çeşitli kişisel ve karma sergiler, Fotoğraf&Edebiyat buluşmaları (Aksanat) ve multimedya gösterileri aracılığıyla izleyicilerine sundu.

Fotografik çalışmalarını fotoğraf editörlüğü, İFSAK Blog’da röportajlar ve çeşitli proje danışmanlığı faaliyetleri ile birlikte yürütmektedir.
İFSAK ve FOTOGEN fotoğraf dernekleri üyesidir.

Sergiler
1994 “Tarihe Farklı Bir Bakış” (deneysel fotoğraf) Eastfield College, Dallas ABD
1996 “Deneysel” East Texas State University-Commerce, ABD
2002 “Ada’nın Kışı” Burgazada İskelesi
2004 “Sırça Düşler” TZTK, Tünel
2004 “Sırça Düşler” Türkiye Genç İşadamları Derneği, Odakule
2005 “Sırça Düşler” Sait Faik etkinlikleri, Burgazada
2006 “Prens Adaları” 1. Istanbul Fotoğraf Bienali (karma)
2008 “AdalarDenizlerMartılarVapurlar” İDO Şirket-i Hayriye Sanat Galerisi
2009 “İZ” Cumhuriyet Sanat Galerisi Taksim, (karma)
2014 “Di’li Geniş Zaman ve Tanık” İFSAK GALERİ
2014 “Dİ’li Geniş Zaman ve Tanık” Barış Manço Kültür Merkezi Galerisi, Kadıköy
2015 “An ve Sonsuzluk” (Danışman) BMKM Galerisi, Kadıköy
2015 “An ve Yanılsama” BMKM Galerisi, Kadıköy
2017 “Gökten On Elma Düşmüş“(Danışman) İFSAK GALERİ
2019 “İçinden Tren Geçmeyen Gar-Haydarpaşa-ı-“ BMKM, Kadıköy

Sanatçının çekip hazırladığı büyük hikayeci Sait Faik foto-grafisi “Bir Hikayeci, Bir Şair, Bir Yalnız Adam” ve Burgazada’daki Rum kültürünü de yansıtan “Sait Faik’in Adası-BURGAZADA” multimedya gösterileri YouTube video sitesinde izlenebilir.

Bir yanıt yazın

Your email address will not be published.

Son yazılar: Kültür Sanat

Geçerken Uğradım

Fotoğrafçının Tanıklığı Bir zamanlar hepimiz,  bir biçimde kazınmış fotoğrafların gölgesinde uykuya dalmış, uyandığımızda açılmış zihnimizle yolumuza…

Gerçeküstü Bir Buluşma

Yabangülü hırsızı Sade, gönülçelen Marki Sevdadan eli kırmızı Şair, yazar, ressam, oyuncu ve film yönetmeni Jean…

Bir Direnişin Anatomisi

2023 Fransa’sında Emeklilik Reformu 2023 yılı, Fransa’da hükümetin Emeklilik Reformu önerisiyle başlayan ve milyonlarca insanın katıldığı…

Alaca HeyHeyler Kadın Atlası

Bu yazı, İFSAK Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları Grubu’ndan Zeynep Yılmazoğlu http://instagram.com/zeynepyilmazoglu tarafından hazırlanmıştır. . . . .…

Soyut Sanat Denince…

Duyu organlarımızla hemen anlamlandıramadığımız, ifadelerinde güçlük çektiğimiz, belirsizlikle tanımladığımız varlıklara soyut deriz. Çünkü görünür dünya zamansal…