Dipnot*: Fotoğrafın Şairi, Yıldız Moran

Türkiye’nin İlk Kadın Fotoğrafçısı

Yıldız Moran (1932 – 1995)

Türkiye’nin fotoğraf alanında akademik eğitim alan ilk kadın profesyonel fotoğraf sanatçısı. Önceleri resim yapmaya meraklıyken, sanat tarihçisi dayısı Mazhar Şevket İpşiroğlu’nun önerisiyle Londra’da fotoğraf okumaya gider. Fotoğrafı teknik bilgilerin ötesinde bir sanat dalı olarak irdeleyen Moran; Portekiz, İtalya ve İspanya’yı dolaşır. Londra’da açtığı ilk sergide tüm fotoğrafları satılır, ardından beş sergi daha açar. Ve Türkiye’ye döndüğünde dayısıyla beraber Anadolu’yu dolaşır.

Özellikle Anadolu’da çektiği fotoğraflarında insan sevgisi, sanatsal duyarlılık ve fotoğraf çekim sezgisini iç içe örerek, kendine özgü bir alan açar. Fotoğraflarını çektiği insanları yaşadıkları coğrafya ile birlikte ele alır. 1950’lerde başlayan sanat hayatı ve üretiminin, sonraki nesillerin de fotoğraf alanındaki fikirlerini oluşturmada büyük yeri var şüphesiz. 1950’den 1962’ye kadarki 12 yıllık fotoğraf kariyerinde bastığı her deklanşörün sanat hayatımız için yeri büyük. Onun karelerinin hepsinde bir şiir görürsünüz, zira kendi deyimiyle:

Şiirselliği olan her şey fotoğraf konusudur.

Ses dergisinde 1983 yılında yayınlanan röportajında şunları söyler: 

“ Konu insandır benim için. Ben onunla iki insan olarak bağımı kurarım. Fotoğrafçı olmam hiçbir zaman ön planda değildir. İkimiz selamlaşırız, konuşur, dertleşiriz. Yakınlık kurulur. Ben bu arada açımı arar, yerimi bulur, çerçevemi saptarım. Karşımdaki insan kendiliği içindedir, (…) neyse odur kısacası. Fotoğrafımı çekerim. Ondan sonra, artık benim işim bitmiş, onunla bir alacağım vereceğim kalmamışçasına hemen uzaklaşmam oradan. Başladığım gibi, gene onunla konuşur, vedalaşır öyle ayrılırım.”

“Küçük heyecanlar sanat olamaz. Büyük heyecan duyulmalı. Bu bir gerçek. Konu belgeleyici, röportaj fotoğrafı ise (fotoğrafın sanat olmaması), söylenen söz geçerli olabilir. Röportaj yapmak için objektif bir görüşten, olayın niteliğine ilişkin bir yargıya varmak lazım. Fotoğrafın bir başka yönü daha var: sübjektif yönü. Gazete röportajı ile şairi ayıran yön. Kalemi nasıl birçok şey için kullanabilirseniz, makineyi de öyle. Şair hangi vezinle, hangi kalıpla şiir yazmayı seçip, içeriği dolduracaksa, fotoğrafçı da kendine en uygun fotoğraf makinesini bulmakla yükümlüdür. Her iki dalda da sonuçta şiirsellik, estetik yoksa başarısızdır. Konuya saygılı yaklaşım büyük önem taşır. Fotoğraf makinesi objektif bir algılayış biçimi olarak bellendiğinden her fotoğrafın objektif bir görüntü olduğu kanısı yaygındır. Oysa fotoğraf çekileceği açıdan, çekileceği andan, çekenin görüş açısından kaynaklanan nedenle çok da çarpıtılabilir. O zaman çok tehlikeli bir silahtır.”

Samih Rifat sergi kataloğu için hazırladığı, ‘Bir Unutma ve Unutulma Öyküsü Yıldız Moran – Fotoğrafçı’da şunları yazar:

 “Önce bir tutku öyküsüdür Yıldız Moran’ın fotoğrafçılığı; sonra da bir özveri ve vazgeçme öyküsü. (…) Fotoğrafı bırakma öyküsüne gelince, bu konuda Yıldız Moran’ın söylediklerine çok da inanmak istemiyorum. Bir sanat tutkunu yalnızca çocukları ve ailesi için tutkusundan vazgeçer mi? Şimdi adını anımsayamadığım bir Fransız yazar (Malraux olabilir) şöyle bir düşünce ileri sürüyor: ‘Yaratıcılık, sanatçıların üstünden gelen ve onları aşan bir şeydir. Bu nedenle de sanatçılar yaptıklarının farkında değildirler çoğu kez.’ (…) Yaratmanın bir açıklaması yoktur; yaratmaya başlamanın bir açıklaması yoktur… Durdurmanın, bitirmenin de yoktur. Sanat alanına giren her şey için olduğu gibi: Sessizlik ve sırdır ötesi.”

Kütüphanemizde “ Yıldız Moran-Fotoğrafçı“ albümü Anadolu’dan kareler ve portre fotoğraflardan oluşan kitabı 7B – 86 numarada sizi bekliyor.

Fotoğraf Sergileri:

• 1953 Cambridge
• 1953-1954 Londra 5 sergi
• 1955 Şubat, İstanbul
• 1955 Haziran, Ankara
• 1956 Mart, İstanbul
• 1957 Mayıs, İstanbul
• 1962 Ağustos, Edinburg
• 1970 Kasım, İstanbul

Kaynak : Yıldız Moran _Fotoğrafçı ( İFSAK kütüphane )

*Dipnot bir konunun nereden alındığını gösteren bilgilendirme bölümüdür. (*) işareti ile gösterilir. Sayfa sonlarında altta karınca gibi küçücük kaldığından hiç kimse bakmaz ve “ben biliyorum bunları zaten” der, geçeriz. Bundan sonraki dipnotlarımızı okumadan geçmemeniz dileğiyle. Bu köşede İFSAK Kütüphane’den hep bir Dipnot* olacak.