Bu yazı, İFSAK Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları Grubu‘ndan Tülin Safi tarafından hazırlanmıştır.
*********
İdeoloji kendini, bir sanat yapıtındaki ifadede olduğu kadar, konuşulmayanda –düşünülemez, temsil edilemez olanda- da ortaya koyar.
Linda Nochlin, Kadınlar, Sanat ve İktidar
Ben-Sen-Onlar: Sanatçı Kadınların Yüzyılı sergisi Ekim ayından bu yana Beyoğlu Meşher Galeri’de sergileniyor. 1850 – 1950 tarihleri arasındaki yüzyılda üretimde bulunmuş 117 sanatçı kadının 232 eserinin yer aldığı proje, bu ülkede yaşamış, sanat tarihi tarafından kaydedilmemiş, zamanla unutulmuş kadınları ve eserlerini anarak onları görünür kılmayı ve onlara kendilerinin kahraman oldukları bir yüzyıl armağan etmeyi hedefliyor.
Eski günlükler, mektuplar ve sergi yazılarından yola çıkılarak 25 sanatçıyla başlayan, zamanla giderek genişleyen projede tek tek fark edilmemiş kadınlar araştırılırken kolektif bir “biz” kurulması ve çizgisel sanat tarihine alternatif hikayeler yaratılması amaçlanmış.
Sergileme üç başlık çerçevesinde Meşher binasının üç katına yayılıyor: Ben, Sen, Onlar.
Ben, sanatçı kadının kendini keşfetmesi, aynalarda, otoportrelerde ve yansıyan yüzeylerde kendinin farklı hallerine bakışı, yüzleşmesi.
Sergilenenler arasında yer alan Yıldız Moran’ın üçlü “Yankı” serisinde aynada kendine bakan kadın her karede gittikçe flulaşırken, içe bakışın tekinsiz alanında güvenli sınırlar kaybolur. Sanatçı ve kadın olmak insanı kendine yabancılaştırabilir ve sanat tarihinde pek çok kadın kendilerini bilerek silmiş, kariyerlerini terk etmiştir.
Serginin afişinde de yer alan Belkıs Mustafa’nın kara kalem portresindeki kadın mı silmiştir kendi yüzünü ya da eril sanat tarihinin ısrarla görmezden gelerek onu silmesi midir konu?
Sen bölümünde sevecen bir araya getiren karşılaşmalar düşünülerek kadınların en yakınındakiler özellikle çocukları ve ailelerini yansıttıkları eserler seçilmiş.
Annelik bu bölümün baskın temalarından. Anneliğe atfedilen kutsallık, sanatçı olmak ve bir yandan da tensellik ve mahremiyet yan yana getirilerek sanatçı kadınların sürekli yüz yüze bırakıldıkları açmaz vurgulanıyor. Annelik ve çıplaklığın doğallıkla bir araya gelebileceği gösteriliyor.
Bu bölümün dikkat çekici eserlerinden Celile Uğuraldım’a ait Nü’ye dikkatlice bakıldığında bir erkek bedeni üzerine çizilmiş kadın başı dikkat çekici. Nü çalışmak konusunda dönemin koşullarını yansıtan bir resim. Çıplak bir kadın model bulunamadığı için erkek bedeni üzerine kadın başı çizilmiş.
Feminist sanatın kutup yıldızı Linda Nochlin’in Kadınlar, Sanat ve İktidar kitabında ele aldığı gibi kadın ressamların uzun yıllar nü modellerle çalışmalarının engellendiğini, bu alanın onlar için hep sorunlu olduğunu, çalışma alanlarının uzun bir süre natürmort ve portre çizimleriyle sınırlandırıldığını biliyoruz. Bu topraklarda da uzun yıllar boyunca geçerli olan aynı durum sanatçı kadınların gelişimine, döneme dair tarihi resim yapmalarına engel teşkil etti.
Onlar bölümü ise kadınlara başkalarının gözünden bakarak onların ötekilik halini gösteriyor.
Sanatçı kadınlar çiçek teması etrafında tüm kata yayılan duvarlarda yan yana etkileyici bir sunumla bir aradalar. Burada 85 sanatçıdan 116 çiçek resmine yer verilmiş. Onların döneminde kadınlardan beklenen güvenli ve zarif konular çalışmalarıydı-ki bugün de bunun çok değiştiği söylenemez.
Çiçek birincil temalardandı. Özellikle kadınlara başkaları tarafından atfedilen sıfatları içermekte: duygusal, naif, amatör ruhlu, sıradan, bir vazodaki gibi sergilenebilir ve evinde olması gereken gibi. Toplumun zihnindeki kadın imgesinin bir yansıması. Sergide her bir resimdeki çiçeğin, sanatçı kadınlardan bir iz olduğu ve onların eserlerinde yaşamaya devam ettikleri duygusu hemen etkisini gösteriyor.
Yaygın olarak kullanılan kadın sanatçı yerine sanatçı kadınlar vurgusu önemli ve bilinçli bir tercih. Günlük yaşamda erkek sanatçı diye bir kullanım olmadığına göre kadın sanatçı yerine dilde özenli bir seçim yapılmış, cinsiyetçiliğin dilde de inşa edildiği göz ardı edilmemiş.
Pandemi koşullarında iki yıl süren bir çalışmanın ve yoğun araştırmaların sonucunda hazırlanan projenin bir de kitabı var. Kitapta sergide yer alan eserlerin yanı sıra sanatçılara dair eski gazete haberleri, diploma, fotoğraf ve belgelere yer verilmiş. Konuyla ilgilenenler için değerli bir kaynak niteliğinde.
Son haftaya* girerken sergiyi hâlâ görmediyseniz bu fırsatı kaçırmamanızı öneriyoruz. Küratör Deniz Artun’un sözleriyle: “Pek çok sanatçı kadından geriye yalnızca yaprakların, çiçeklerin ve dalların izi kalmıştır. Ben-Sen-Onlar, çiçeğin kadınsı olmasını onaylamak için değil, yalnızca kadınsı olan üzerinden kendini gerçekleştirebilenlerin çiçek açması içindir.”
BEN-SEN-ONLAR:SANATÇI KADINLARIN YÜZYILI Küratör: Deniz Artun Sanatçılar: Naile Akıncı, Nükhet Aksoy, Maide Arel, Hale Asaf, Perran Berrünnisa Atamdemir, Jülide Atılmaz, Can Ayan, Neşe Aybey, Şükran Aziz, Hatice Şahiye Barlas, Iraida Barry, Behice Nuri, Saime Belir, Belkıs Mustafa, Lerzan Bengisu, Sabiha Bengütaş, Nimet Berdan, Aliye Berger, Semiha Berksoy, Mevhibe Meziyet Beyat, Deniz Bilgin, Zerrin Bölükbaşı, Zabelle C. Boyajian, Sabiha Bozcalı, Halet Çambel, Refia Edren Çiray, Nevin Çokay, Hamiye Çolakoğlu, Gül Derman, Didar Tahsin, Şükriye Dikmen, Tiraje Dikmen, Güzin Duran, Ayhan Dürrüoğlu, Afife Ecevit, Nazlı (Emin) Ecevit, Efruz Cemil, Melahat Ekinci, Esma Ekiz, Emine Semiyye Hilmi, Selma Emiroğlu, Özden Akbaşoğlu Ergökçen, Nebahat Erkekli, Mari Ertoran (Kaloyan), Semiha Es, Esma İbret Hanım, Eren Eyüboğlu, Fatma Saime Cenap, Seniye Fenmen, Sühendan Fırat, Bilge Friedlaender, Lina Gabuzzi, Filiz Özgüven Galatalı, Ruzin Gerçin, Mari Gerekmezyan, Vildan Gizer, Nevide Gökaydın, Beyza Gönensay, Bedia Güleryüz, Hatice Süleyman, Hayriye Nuri, Seta Hidiş, Sara Farhi Huntzinger, Selime Işıtan, Mürşide İçmeli, Nasip İyem, Naciye İzbul, Sare İsmet Kabaağaçlı, İvon Karsan, Gencay Kasapçı, Nevzat Kasman, Sevim Kent, Türkan Kıran, Sabahat Kırlı, Füreya Koral, Hakkiye Koral, Emel Korutürk, Melike Abasıyanık Kurtiç, Müreccel Küçükaksoy, Harika Lifij, Mihri Rasim (Müşfik), Yıldız Moran, Muhterem Ömer, Muide Esad, Müfide Kadri, Nedime Ahmet, Nevin Edhem, Nimet Raif, Nüveyre Faik, Maryam Özacul (Özcilyan), Necla Özbay Özdemir, Rahime Yusuf Ziyaeddin, Rana Salih, Ruhiye, Safiye, Kristin Saleri, Mukaddes (Erol) Saran, Bedia Sarıkaya, Leyla Gamsız Sarptürk, Melek Celal Sofu, Harika Söylemezoğlu, İvi Stangali, Virginia Stolzenberg, Emel Şahinkaya, Maryam Şahinyan, Nasra Şimmeshindi, Şükûfe İbrahim, Tâciser Salih Şâkir, Cahide Tamer, Leman Tantuğ, Zekavet Bayer Taş, Frumet Tektaş, Celile Uğuraldım, Melahat Üren, Mary Adelaide Walker, Fahrelnissa Zeid, Elisa Pante Zonaro
*Editör notu: Galeri’den alınan bilgiye göre sergi 29 Mayıs 2022 tarihine kadar uzatılmıştır.
Bize Ulaşın