Fotoğraf: Marc Riboud - Bertrand Russell, 1962

Bir Fotoğraftan

/

Devinimin Özel Tarihi

Dünya dönüyor. Güneş doğup batıyor. Sarkaç gece ile gündüz arasında gidip geliyor; günler geçiyor ve mevsimler değişiyor. Yaşlanarak, tanığı oluyoruz geçmekte olan zamanın.

Teorik olarak bildiğimiz, gözlemler sonucunda formüle ettiğimiz ve farklı yöntemlerle algıladığımız bir olgu, bir süreçtir dünyanın dönüşü… Bir şiirde ya da bir astronomi kitabında farklı biçimlerde dile getirilmeleri, dünyanın var olan devinimini etkilemez. Konulara bakış açımız ve yaklaşım biçimimiz, gerçekliğin yanında sevimli fanteziler olarak kalır. Gördüğümüz her şeyi gerçek sanırız; hele bir de fotoğraflarla saptamışsak, koparıp almışsak zamanın belleğinden.

İşte bu an, objektifin karşısında gerçekleşti. Magnum’un cevval belgeselcisi, mühendislikten terk ünlü Marc Riboud, Bertrand Russell’la aynı fotoğraf için 1962 yılında buluştu. Russell, Galler’deki evinin kapısını 39 yaşındaki Riboud’ya açtığında iki usta, zamanın hakem olduğu az sonra başlayacak bir satranç karşılaşmasının heyecanı içindeydiler.

Riboud, aynı yerçekiminin varlığı ya da boşlukta sallanan sarkaçın matematik hesapları gibi gizli bir biçimde kadrajın içindeydi. İpe bağlı oyuncak kemik, bu dik fotoğrafın alt bölümünde yer alan köpekle, kadrajın sağ üst köşesinde yer alan ünlü filozof Bertrand Russell arasında eğik bir yol izlemeye çoktan başlamıştı. Riboud, genişaçı objektifinden aldığı cesaretle, fotoğraflarını çekmeye başladı. Odada yalnız olmadığını, kadrajın iyice sol-alt köşesinde gözüken, uzayıp gitmiş kadın ayağından da anlıyoruz.

Fonda, filozofun “olmazsa olmaz” kitaplığı, doğayı evin içine taşıyan vazodaki çiçekleri, çerçevede kimbilir hangi eşinin gençlik fotoğrafları ve bir sehpanın üzerinde okunmakta olan kitaplar… Riboud’nun bu fotoğrafı kaç karenin arasından ayıkladığını bilmiyoruz. Bildiğimiz, geçen zaman içinde bu “an”a tarihin sahip çıkmış olmasıdır.

Kişi, kim ve ne olursa olsun, fotoğrafçı karşısında celladının ipi boynuna geçirmesini bekleyen mahkûm gibidir. Sınıflar, rütbeler ve konumlar makinenin karşısında sıfırlanır. Birinci kareye ait ilk deklanşör sesi duyulduktan sonra fotoğraf, farklı katmanlarda yeniden okunmak üzere tarih sahnesinde, farklı yüzlerle serüvenine başlar.

Çünkü insanlık tarihi her türlü buluşun ya da yapıtın ardında hep bir yüz arar. Resmi görmek, besteyi okumak ya da o besteyi dinlemek yetmez. Bu yüzden Picasso’nun ünü Guernica’yı aşmış, Baudelaire’in çukur gözleri Kötülük Çiçekleri’ne takılmış, Beethoven’in onca senfoni ve konçertosuna rağmen, başının iki yanından aşağıya sarkıttığı saçlarıyla hatırlanmıştır.

Russell, Mutlu Olma Sanatı isimli yapıtında, iki türlü mutluluğun varlığından söz ediyordu: Duygusal mutluluk ve mantıksal mutluluk. İlki herkes için geçerliydi; ikincisi ise yalnızca okumuşlar için mümkündü. Bu yüzden Russell çok yazdı, okuyalım; mutluluğumuzun gerekçelerini açıklayabilelim diye. Böylelikle pesimistleri arkasına, varoluşçuları da karşısına aldı.

Fotoğraf, kimilerinin kopartıp attığı, kimilerinin de ödünç aldığı zaman aralığıydı. Belgeci fotoğraf anlayışının altın dönemini yaşadığı yıllarda Riboud, efsanevi bir  Magnum fotoğrafçısı olarak, dünyayı fotoğraflarla belgeledi. Çektiği fotoğraflar, Life, Paris-Match, Stern, Le Monde gibi gazete ve dergilerde yayımlandı. Riboud’nun bu fotoğrafı da, sıradan insanlar için olağandı. Bertrand Russell koltuğunda, karşısında köpeği, elinde bir ip ve ipin ucunda köpeğin oyun kemiği. Bunlar, fotoğrafta görünenler idi.

Görünmeyenler ise, boynunda Leicası ile onca savaş görmüş Marc Riboud’nun, Russell’ı saptamak için verdiği savaştı. Sarkaç görevi yapan ipe bağlı kemik, fotoğrafın çekildiği 1962 yılıyla, dergiyi tuttuğunuz gün *(1999 yılı) arasında doğal bir bağlantı kuruyor. Russell’ın elindeki ip, bizim bu fotoğrafa her bakışımızda ivme kazanacak ve sonsuza kadar devinip duracak; bazen dünyanın hareketlerine paralel, bazen de tam karşısında yer alacak.

1661 yılında, elinde hayali bir prizmayla renklerden fal tutarak koridorları arşınlayan Newton’dan tam 229 yıl sonra, Cambridge’teki Trinity College koridorlarında genç bir öğrenci olan Russell dolaşıyordu. Yerçekimini bir fotoğrafa çıkartmaya and içmiş olarak ve bir başına… Bir elinde matematik ve mantık, diğerinde siyaset ve felsefe… Hepimiz şahittik, şüphelerimizle bu fotoğrafta hesaplaşacaktık.

Not: Bu yazı daha önce E Aylık Edebiyat ve Kültür Dergisi’nde yayınlanmıştır.

1963 yılında İstanbul’da doğdu. M.S.Ü. Güzel Sanatlar Fakültesi Fotoğraf Ana Sanat Dalı’nı (Lisans) 1985, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Fotoğraf Ana Sanat Dalı’nı (Yüksek Lisans) 2001 yılında bitirdi.

Farklı konularda yayınlanmış 15 kitabı bulunan Merih Akoğul, Türkiye’de ve dünyanın çeşitli ülkelerinde 30’un üzerinde fotoğraf sergisi açtı, grup sergilerine katıldı. Fotoğraf sanatı ve kuramı konularında çalışmalar yaptı. Seminer, sempozyum ve açıkoturumlara katıldı, bildiriler sundu, paneller yönetti, seçici kurullarda yer aldı. Reklam sektöründe yazar olarak çalıştı. Çeşitli özel kurumlarda eğitmenlik, özel radyolarda kültür ve sanat programları, televizyon programlarında sanat danışmanlığı yaptı.

Edebiyat, fotoğraf kuramı, plastik sanatlar ve müzik üzerine yazıları ve eleştirileri birçok gazete ve dergide yayınlanan Merih Akoğul, 2003 yılının yaz döneminde Avusturya Başkanlık Sanat Dairesi tarafından verilen bursla çalışmalarını Viyana’da sürdürdü. Çeşitli müze ve özel koleksiyonlarda yapıtları bulunan Akoğul, 27 yıldır Türkiye’nin önemli üniversitelerinde (Marmara Üniversitesi, Kadir Has Üniversitesi, Bahçeşehir Üniversitesi, Yeditepe Üniversitesi) fotoğraf dersleri vermiştir.

İstanbul Modern Müzesi Fotoğraf Bölümü Danışma Kurulu üyesi olan Merih Akoğul, aynı zamanda da Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde eğitmenliğini sürdürüyor. 2010 yılından 2021yılına kadar Eczacıbaşı Fotoğraf Sanatçıları Dizisi kitaplarının editörlüğünü yaptı. İFSAK Blog ve Gezgin Foto dergisinde köşe yazarlığını sürdürüyor.

Seçilmiş Kişisel Sergiler

2022 “Caz Zamanı” Avusturya Kültür Ofisi, İstanbul
2016 “Montreal’de Bir Mevsim, Galeri Işık
2013 “Tenha Vakitler”, ArtGalerim Nişantaşı, İstanbul
2011 “Kayıp Ruhlar”, ArtGalerim Nişantaşı, İstanbul
2010 “İç İçe İstanbul”, Fototrek, İstanbul
2008 “Standards”, PG Art Gallery, İstanbul
2007 “Sanki”, Leica Gallery, İstanbul
2006 “Geçen Yaz Viyana’da”, Palais Porcia Kunst Raum, Viyana
“Siyah Beyaz Afyonkarahisar”, Fevzi Çakmak Sanat Galerisi, Afyonkarahisar
“Avusturya 2006”, Avusturya Kültür Ofisi, İstanbul
2005 “Bit-ki”, PG Art Gallery, İstanbul
“Yolda”, Avusturya Kültür Ofisi, İstanbul
2004 “Otuz Kuş”, PG Art Gallery, İstanbul
“Geçen Yaz Viyana’da”, Fotografevi, İstanbul
2003 “Güzergâh: Edebiyat”, Tarık Zafer Tunaya Kültür Merkezi, İstanbul
2002 “Başarmak”, Fotografevi, İstanbul
2001 “Klasikler/Neo-klasikler”, Fotoğrafevi, İstanbul
“Aşkküre”, Bedri Rahmi Eyüboğlu Sanat Galerisi, İstanbul
1999 “Bronz Askerler”, Fotografevi, İstanbul
1998 “Dönüşümler”, Art Shop, İzmir
“Filim”, İMKB Sanat Galerisi, İstanbul

Yayınlar

2021 “Ağustos” (şiir)
2016 “Montreal’de Bir Mevsim (fotoğraf)
2014 “Gece / Şarkılar” (şiir)
2007 “Sanki” (fotoğraf)
2006 “Siyah Beyaz Afyonkarahisar” (fotoğraf)
2005 “Türk Fotografçıları Kütüphanesi 22/Merih Akoğul” (fotoğraf)
“Bit-ki” (fotoğraf)
“İkizim Söyledi Ben Yazdım” (deneme)
“Saklı Günlükler” (çocuk edebiyatı)
2004 “Geçen Yaz Viyana’da” (fotoğraf)
2002 “Başarmak” (fotoğraf)
2001 “Klasikler/Neo-Klasikler” (fotoğraf)
1999 “Klasikler” (fotoğraf)
1995 “Kuğunun Ölümü” (şiir)
1992 “Son Dokunuş” (şiir)

Küratörlükler

2019 “Yolda” (Türkiye’de Gruplar), Fransız Kültür Merkezi, İstanbul
2019 “Fotoğrafın Doğası”, Artweeks Akaretler, Akaretler No:45, İstanbul
2018 “Yıldız Moran: Bir Dağ Masalı”, İstanbul Modern, İstanbul
2017 “Beni Bul” / Otoportreye Çağdaş Dokunuşlar, Akbank Sanat, İstanbul
2016 “Poz”, PG Art Gallery, İstanbul
2016 “İnsan İnsanı Çekermiş”, İstanbul Modern, İstanbul
2013 “Bir Zamanlar”, Fotografevi, İstanbul
2012 “Mekânın Doğası”, Hilpark Suites İstinye, İstanbul
2012 2. Bursa Fotofest / Uluslararası Bursa Fotoğraf Festivali
“İnsanlığın İzleri” (Sanat yönetmeni, şef küratör)
2012 “Gidilmemiş Zamanlar”, Hilpark Suites İstinye, İstanbul
2011 1. Bursa Fotofest / Uluslararası Bursa Fotoğraf Festivali
“Karşılaşmalar” (Sanat yönetmeni ve şef küratör)

Eczacıbaşı Fotoğraf Sanatçıları Dizisi (Editörlük)

2021 Yusuf Tuvi
2020 Lütfi Özkök
2019 İbrahim Zaman
2018 Ergun Çağatay
2017 Yıldız Moran
2016 Ersin Alok
2015 İzzet Keribar
2014 Sabit Kalfagil
2013 Sami Güner
2012 Ozan Sağdıç
2010 Şakir Eczacıbaşı

Bir yanıt yazın

Your email address will not be published.

Son yazılar: Fotoğraf

Levend Kılıç Anısına

Genel olarak sanat dünyasına ve özelde fotoğraf dünyasına baktığımız zaman hem  kitap,  hem de dergi yayını…

Feminizim Nasıl Görünür:

Bu yazı, İFSAK Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları Grubu’ndan Ahu İncekaralar  https://www.instagram.com/ahuincekaralar/  tarafından shutterstock.com  https://www.shutterstock.com/blog/history-of-feminism-photos  adresinden Türkçeleştirilmiştir. .…

Foto İntelijansiya

Yeni bir kitap, yeni bir heyecana vesile olur ve moral değerleri yükseltir kuşkusuz. Entelektüel ortam, yeni…

Bir Disiplin Olarak Fotoğraf

Kendi Kendine Fotoğraf Fotoğraf bir disiplindir. Yapısında estetik kadar ciddi oranlarda matematik de barındırır. Fotoğraf, kendi…