Dipnot*: Cumhuriyet’in Işığında, Fotoğrafla Türkiye

Othmar Pferschy 

(d. 16 Ekim 1898, Graz – ö. 7 Nisan  1984, Münih) 

Cumhuriyetin kuruluş yıllarında çektiği fotoğraflarla genç Türkiye’yi belgeleyen Avusturyalı ünlü fotoğrafçı Othmar Pferschy’in çocukluğu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu sınırındaki Fürstenfeld’de geçti. Gençlik yıllarında muhasebecilik yaparken, tiyatroyla da ilgilendi. Asıl ilgi duyduğu fotoğrafla, 1923 – 1925 yılları arası Viyana’da Anton Pöpperl’in yanında çırak olarak çalışmaya başladığında tanıştı. 

Türkiye’nin değişen yüzünü belgeleyen Pferschy, 1926’da sadece birkaç haftalığına tatil için geldiği İstanbul’a yerleşti. Fotoğrafla ilgili olan Pferschy, Pera’nın tanınmış fotoğrafçılarından Foto Français’nin sahibi Jean Weinberg’in yanında çalışmaya başladı. 1931’de Beyoğlu’nda ilk stüdyosunu açtı. Ama bundan bir yıl sonra, 1932’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 2007 sayılı yasanın kabulüyle, Pferschy gibi Türk vatandaşı olmayanların fotoğrafçılığın da içinde bulunduğu bazı mesleklerde çalışmaları yasaklandı. Bu durum karşısında Kahire’ye yerleşmeye karar veren Pferschy, dönemin Matbuat Umum Müdürü Vedat Nedim Tör‘den bir teklif aldı.

Tör, değişen Türkiye’nin yeni ve çağdaş yüzünü tüm dünyaya göstermek istiyordu. Fakat Türkiye’nin güzelliklerini gösterecek fotoğraflara ihtiyaç vardı. Genç fotoğrafçıya hemen reddedilemeyecek bir teklif sundu. 

1935’te Matbuat Umum Müdürlüğü’nde (Basın Yayın Genel Müdürlüğü) sözleşmeli tanıtma fotoğrafçısı olarak çalışmaya başladı ve arşiv düzenlemekle görevlendirildi. Beş yıl bu görevde çalıştı.

Pferschy, artık Türkiye’nin uzman fotoğrafçısıydı. Tekniği ve olağanüstü kompozisyon anlayışıyla, fotoğrafa bakmayı ve görmeyi öğreterek kendinden sonra gelecek belge fotoğrafçılarına da örnek ve öncü oldu.

Othmar Pferschy, beş yıl gibi bir zamana dayanan süreçte bütün Türkiye’yi dolaşarak yaklaşık 16 bin fotoğraf çekti. Genç Türkiye’nin tanıtılmasına katkı sağlayan aynı zamanda Cumhuriyet’in ilk yıllarını oluşturulan albümün baskısı Münih’te Türkçe, Fransızca, İngilizce ve Almanca açıklamalarla yapılan “Fotoğrafla Türkiye” albümü yayınlandı.

Mimari ve kent fotoğraflarında; devasa binaları, modern fabrikaları, okulları, üniversiteleri, sağlık kuruluşlarını, sokakları, caddeleri, stadyumları, parkları, meydanları görkemli biçimde görüyoruz. 

Sosyal ve kültürel yaşama ilişkin fotoğraflarında ise 19 Mayıs törenlerini, mutlu köylüleri, köylü çocukları, işçileri, ata binenleri, tenis oynayanları, eskrim yapanları, laboratuvarda çalışanları, daktilo yazanları, piyano çalanları büyük bir titizlikle anları tarihi birer belge olarak bize mükemmel bir estetikle kitapta yansıtmış.

Bu süreçte çektiği fotoğraflar aynı zamanda La Turquie Kemaliste dergisinin pek çok sayısında, pullarda, kartpostallarda, paralarda kullanılmış. Atatürk’ün birçok yerde yayımlanan ünlü fotoğraflarını, İsmet İnönü’nün ve başka devlet adamlarının fotoğraflarını çekmiştir.

Fotoğraflar albümde rahat incelenebilmesi için altı gruba ayrılmış, her bölümün kenarında, ait olduğu grubun harfi yazılmıştır.

A = Ankara 

B = İstanbul 

C = Şehir ve Manzaralar  

D = Arkeoloji ve Ar  

E = Ekonomi ve İnşa         

F = Kültür ve İnsan 

Çektiğimiz fotoğrafların tarihe belge olması dileğiyle, teşekkürler Othmar Pferschy.

*Dipnot bir konunun nereden alındığını gösteren bilgilendirme bölümüdür. (*) işareti ile gösterilir. Sayfa sonlarında altta karınca gibi küçücük kaldığından hiç kimse bakmaz ve “ben biliyorum bunları zaten” der, geçeriz. Bundan sonraki dipnotlarımızı okumadan geçmemeniz dileğiyle. Bu köşede İFSAK Kütüphane’den hep bir Dipnot* olacak.