Dziga Vertov, 2 Ocak 1896’da Rusya’nın Bialystok şehrinde doğmuş ve 12 Şubat 1954’te Sovyetler Birliği’nde yaşamını yitirmiş olan bir sinema yönetmeni ve teorisyendir. Gerçek adı Denis Arkadievich Kaufman olan Vertov, sinemada “Kino-Glaz” (Film-Göz) teorisinin kuramcısı olarak tanınır. Bu teoriye göre, kamera, insan gözünün işlevini yerine getirebilecek bir makine olarak görülür ve gerçek hayatı olduğu gibi, doğrudan bir şekilde yansıtmak amacıyla kullanılmalıdır. Vertov’un bu radikal yaklaşımı, sinema anlayışında önemli bir dönüm noktasını temsil eder ve günümüz belgesel sinemasının temel taşlarını oluşturur.
Yetişme Dönemi ve Eğitim
Vertov, Yahudi bir ailenin ilk çocuğu olarak Bialystok’ta dünyaya geldi. Çarlık Rusya’nın “Yerleşim Mıntıkası” olarak bilinen bölgede büyüyen Vertov, ailesinin eğitime verdiği önem sayesinde iyi bir eğitim aldı. Fransızca, Almanca gibi dilleri öğrenmenin yanı sıra doğa bilimlerine ilgi duydu. İlk başta bir müzik okuluna kaydoldu, ancak Birinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle ailesi Kiev’e, ardından Mogilev’e taşındı. 1915’te Petrograd’a (günümüzdeki St. Petersburg) yerleşen Vertov, Psiko-Nöroloji Enstitüsü’nde eğitim almaya başladı. Bu dönemde, fütürist gruplarla tanışarak, sanatsal anlamda önemli bir değişim geçirdi.
Sinemaya Adım Atışı ve “Devrimin Yıldönümü”
Sinemaya ilk adımlarını 1918 yılında atan Vertov, Moskova Film Komitesi’nde sekreter olarak çalışmaya başladı. Burada, ilk belgeseli olan “Devrimin Yıldönümü” filmini çekti. Bu film, Sovyetler Birliği’nin devrimci tarihini anlatırken, yalnızca Rusya’da değil, dünya çapında sinemanın dilini ve gücünü dönüştürme amacını taşır. Vertov’un bu filmi, 40 kopya ile geniş çapta gösterime girmiş ve propaganda trenlerinde ülke çapında dolaştırılmıştır. Film zamanla kaybolmuş ve unutulmuş, fakat 100 yıl sonra restore edilerek yeniden sinema dünyasına kazandırılmıştır.
Kino-Glaz Manifestosu
Vertov’un “Kino-Glaz” (Film-Göz) teorisi, sinemayı gerçekliğin bir yansıması olarak görür. Bu teorinin temelinde, sinemanın kurmaca ve yapaylıktan arındırılarak, gerçek yaşamın kendisini yansıtması gerektiği anlayışı yatar. Vertov, klasik dramayı “burjuvazinin afyonu” olarak nitelendirir ve sinemada kurmaca anlatıların yerine, gerçek yaşamın, sıradan insanların ve doğal olayların yer alması gerektiğini savunur. Bu düşünceler, ilerleyen yıllarda İtalyan Yeni Gerçekçilik akımını, Fransız Yeni Dalga hareketini ve dünya çapında pek çok sinemacıyı derinden etkilemiştir.
Vertov’un 1924 yılında yayınladığı Kino-Glaz manifestosu, sinemanın geleceği için bir yol haritası sunar. “Kahrolsun burjuvazinin düzmece senaryoları, yaşasın hayatın kendisi!” diyerek, sinemanın insan gözünün gördüğü gerçeklikleri doğrudan yansıtması gerektiğini savunmuştur. Vertov’a göre, kamera bir araç değil, insanın dünyayı algılayışını değiştiren bir göz işlevi görmelidir.
Belgesel Sinemaya Katkıları
Vertov, belgesel sinemanın babalarından biri olarak kabul edilir. 1920’ler ve 1930’lar boyunca, Sovyetler Birliği’nde pek çok önemli belgesel film üretmiştir. “Kameralı Adam” filmi, onun en önemli eserlerinden biridir ve sinema tarihinin en büyük belgesel filmlerinden biri olarak kabul edilir. Film, görsel anlatım ve montaj teknikleri açısından devrimsel bir yaklaşıma sahiptir. Kamera, yalnızca bir göz değil, aynı zamanda bir düşünce biçimidir. “Kameralı Adam”, izleyiciyi gerçeğin kendisini izlemeye, yaratıcı bir şekilde görmeye davet eder.
Son Yılları ve Mirası
Vertov, 1930’larda sesli filmlerle ilgili çalışmalar yapmaya başladı. Ancak 1937’de, Sovyet hükümetinin sinemaya karşı baskılarının arttığı dönemde, film çekme yetkisini kaybetti. 1941’de Sovyetler Birliği’ne geri dönen Vertov, bir süre sonra kariyerini toparlamaya çalıştı. Ancak Sovyet döneminin sansür ve politik baskılarından dolayı çok etkili olamasa da dünya çapında sinema tarihine yaptığı katkılar hâlâ çok değerlidir.
Öyle ki Vertov’un çalışmaları, 1960’lar ve 70’lerde yeniden gündeme gelmiş ve özellikle Fransız Yeni Dalga sinemacıları, Vertov’un teorilerinden ilham almışlardır. Jean-Luc Godard ve Jean-Pierre Gorin gibi isimler, Vertov’un düşüncelerini sinemalarına yansıtan isimlerdir.
Dziga Vertov, sinema dünyasında devrim niteliğinde bir etki yaratmış, geleneksel sinema anlayışını sorgulamış ve belgesel sinemanın temellerini atmıştır. Onun “Kino-Glaz” manifestosu, sinemada gerçekliği ve hayatı yansıtmak için bir araç olarak kamerayı kullanma anlayışını yaygınlaştırmıştır. Bu devrimci bakış açısı, sinemayı sadece bir eğlence aracı değil, aynı zamanda bir gerçeklik arayışı ve toplumsal değişim için bir araç olarak görmeyi mümkün kılmıştır. Günümüzde hâlâ pek çok sinemacıya ilham vermeye devam eden eserleri, sinemanın sanatını, estetiğini ve işlevini yeniden şekillendirmeye yardımcı olmuştur. Sinemaya, insanın gözünden bakmak ve dünyayı olduğu gibi yansıtmak, Vertov’un sinemaya kattığı en değerli öğelerden biridir.
Kaynakça
*Kılıç, Levend (2008). Fotoğraf ve Sinemanın Toplumsal Tarihi. Dost Kitapevi. ISBN 9789752983366
* “Sight & Sound Revises Best-Films-Ever Lists”. studiodaily. 1 Ağustos 2012. 3 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2012.
*McClane, Betsy A. A New History of Documentary Film (2.2tarih=2013 bas.). New York: Bloomsbury. ss. 42, 47.
* “Dziga Vertov” (İngilizce). 2 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2018.
* Paul Rotha (1930). The film till now, a survey of the cinema. Jonathan Cape. ss. 167-170.
*”Vertov Dziga 1922-1984 We Variant of a Manifesto” (PDF). monoskop.org. 18 Temmuz 2017
*https://www.bfi.org.uk/news-opinion/news-bfi/features/jean-luc-godard-dziga-vertov-group
*Çarlık Rejimi Gölgesinde Rus Yahudileri: 1881-1882 Pogromları – Tuğba Köse, FAD – Filistin Araştırmaları Dergisi Sayı: 5 (Yaz 2019)
*Nazım Hikmet’in Memleketimden İnsan Manzaraları’nda İmajlar: Toplum, Tarih ve Sinema – Nilay Özer
İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü Doktora Tezi, Ankara Ocak 2013
*Rusça – Türkçe Sözlük, Vedat Gültek (Bilim ve Sanat Yayınları, 2004)
*https://chapaev.media/articles/9973
*https://electro.nekrasovka.ru/books/2217/pages/23
*https://knife.media/dziga/
*https://seance.ru/articles/kinogorod-tsivian/
*https://ru.wikipedia.org/wiki/
*https://www.culture.ru/persons/2292/dziga-vertov
Bize Ulaşın