Fotoğraf: Merih Akoğul

Başlangıç itibarıyla, fotoğrafın ülkemiz topraklarında hayli ilginç bir seyir serüveni olmuştur. Fransa’da bulunuşu açıklandıktan çok kısa bir süre sonra sınırlarımızda bulmuştur kendisini. Seyyahlar, Batı’dan Doğu’ya doğru bir rotayı izleyerek, Balkanlar, İstanbul ve Ortadoğu’nun içinde olduğu zengin bir coğrafyanın yaşamını ve tarihi değerlerini fotoğraflarına aktarmışlardır. Bu kişilerden Osmanlı topraklarına yerleşenlerin bir kısmı ise profesyonel olarak bu mesleği uygulamaya başlamış ve İstanbul’da yeni birçok stüdyonun açılmasını sağlayarak yakın geçmişimizin mikro tarihini geleceğe taşımışlardır.

1839’da ardında sayısız deneme sonucunda bulunuşu duyurulan fotoğraf, önce Pera’da çiçek açmış ve gözü pek fotoğrafçıların çabalarıyla- teknik koşulların yetersizliğine rağmen- stüdyo fotoğrafının bugün bile önemini koruyan seçkin örnekleriyle varlığını kanıtlamıştır. Türkiye’de fotoğraf, farklı aşamalardan geçip günümüze kadar gelen kırılmalarla örülü ilginç bir geleneğe sahiptir. Stüdyo fotoğrafının günlük yaşama taşınması, teknik ilerlemelere bağlı olup fotografik malzemenin hafiflemesiyle yeniden gövde bulmuş ve bundan sonra fotoğrafçılar sokağa çıkarak fotoğrafa yepyeni bir perspektif kazandırmışlardır.

Fotoğraf, özellikle fizik, kimya ve optik ile yakından ilgili bir zanaat olarak insanların suretlerini kalıcı kılarak çok önemli bir işlevi yerine getirmiştir. Bunun sonucunda, geçmiş zamanlarda insanların tipolojileri, meslekleri ve yaşadıkları çevreyle olan ilişkileri sabitlenerek fotoğraflara dönüşmüş ve yıllar geçse de hatırlatacak kıymetli belgeler olarak günümüze kadar gelmiştir. Fotoğrafın belgeselliği, fotoğrafçının dürüst ve yansız bakış açısıyla birleştiğinde bir sanat dalındaki en gerçek kabul edilen noktayı işaret eder. En azından bu durum yakın geçmişe kadar böyleydi.

Bugün Cumhuriyet 100 yaşında. Ben de 60 yaşındayım. Çocukluktan beri fotoğrafa sevdalıyım. Fotoğraf makinemi 14 yaşında boynuma astıktan sonra, dünyayı farklı bir gözle algılamaya başladım. 1970’lerden 1980’lere, fotoğrafın sinyalsiz şerit değiştirişini bire bir izledim. Unutamadığım bir dönemdir, 1973yılı; 10 yaşındayım, Cumhuriyetimizin 50’inci yılını hatırlıyorum. Harçlıklarımdan artırarak aldığım, üzerinde Boğaziçi Köprüsü’nün olduğu, köprü açılış hatırası pullarını, pul defterimde, 1970 yılında köprünün temel atma pulunun olduğu panoramik pul serimin yanına özenle yerleştiriyorum. Kulaklarımda, hemen ezberleyip tüm okulca söylediğimiz ve hâlâ ezberimde olan 50.Yıl Marşı “Müjdeler var, yurdumun toprağına taşına / Erdi Cumhuriyetim 50 şeref yaşına” diyor. Şimdi başkalarının hatalarıyla biçimlenen yeni yaşamımızda, dili ve ruhu bizden olmayan şarkılar, türküler ve “oy”un havalarıyla geçiştiriliyor tüm özel günlerimiz.

Fotoğraf: Merih Akoğul

Tuhaf olaylarının gölgesinde, durmak bilmeyen bir kötülük rüzgârı kasıp kavuruyor tüm ülkeleri. Dünyayı cahiller ve akıl hastalarından oluşan bir güruh, denetimi imkânsız egolarıyla yönetiyorlar. Onların da iplerini egemen güçlerin tuttuğu, rüşvet ve şantajla biçimlenen, iktidarda kalma sözü verilmiş birer kukla oldukları iyi biliniyor. Günümüzde yaşam dijital bir platform üzerinden yönetiliyor. Ancak kimlik ve vergi numaralarımızla varız. Devlet, bankalar ve alışveriş yaptığınız kurumlarla ancak sayılar üzerinden kurulan ilişkimiz var. Bilgisayarımızın klavyesi, mobil cihazımızın tuşları ve elbette kredi kartımız bizim yerimize konuşuyor. Bir cep telefonumuz ya da internetimiz yoksa biz de yokuz. Posta adresimiz kuryelerin teslimatları dışında hiçbir işe yaramıyor. Yani insanın “kişi”lik olarak yok sayıldığı bir dönemdeyiz.

Elbette fotoğraf da bu tuhaf gidişten nasibini alıyor. Her gün milyonlarca fotoğraf çekiliyor. Tüm görüntüler birbirinin içine yok oluyor. Nerede kimin fotoğrafını gördüğümüzü hatırlayamıyoruz. Geleneksel analog fotoğrafla yapay zekâ arasında gidip gelen bir salıncak var adeta. Postmodern dönem sonrası kargaşa henüz dinmedi ve yapılan işler herhangi bir kategori içinde ele alınamıyor. Fotoğrafçılar resmin sınırlarına girerlerken, görsel sanatların diğer disiplinlerinde olanlar da fotoğrafın fiziksel kolaylığından yararlanıyorlar. Herkes az bilgi ve çok teknoloji ile yol almaya çalışıyor, bu da müthiş bir görüntü karmaşası yaratıyor. Bellek asli görevini yapamaz oluyor.

Türkiye’de başlangıçtan günümüze fotoğrafın serüvenini, kimlerin gelip geçtiğini, zaman içinde neler olup bittiğini kronolojik olarak anlatan bir ansiklopedimiz dahi yok. Dergilerde yazılan yazılar, kayda geçirilip yazıya dökülen konferanslar ve yapılan tezler dışında geçmişe ait bilgilerden oluşan bir kaynağa ulaşmak olanaksız. Devlet, yerel yönetimler, özel kurumlar; hiç kimse el atmıyor bu konuya. Türk Fotoğrafı, zamanında ve detaylı bir biçimde tanıtılsaydı, tıpkı Türk mutfağı gibi emsallerinden çok farklı ve zengin yönleriyle bilinecek ve üzerinde konuşuluyor olacaktı.

Türk Fotoğrafı’nın gövdesi ağırlıklı olarak insan ve onun habitatı üzerine kuruludur. İster köy kahvesinde çayını içip kağıt oynayan yaşlı bir amca, ister şehirde lüks bir otelin terasında “alkolsüz” kokteylini yudumlayan beyaz yakalı iş adamı, ister sokakta bir bankta sonbahar güneşinin altında uyuklayan emekli teyze, ister sabah sporunun çevikliğini taşıyan, bir toplantıdan diğerine koşarken bir sokak fotoğrafçısına yüksek enstantanede yakalanan iş kadını olsun, insan bir obje olarak fotoğraf anlayışımızın geleneksel malzemesidir. Her ne kadar 70’ler, ağırlıklı olarak sosyal belgesel dramla kutsanmış sümüklü çocuk fotoğraflarıyla anılsa da insan faktörü gelecek dönemlerde çekilecek neredeyse tüm fotoğrafların mayası olmuştur.

İnsan fotoğrafı, geçmişin portre geleneğinden günümüzün sokak fotoğrafına varıncaya kadar ülkemiz fotoğrafının yüzlerle olan eğilimini gösterir. Bugün ise bu fotoğraf yaklaşımının bir kısmı günlük yaşamın dinamizmi içinde renk ve hareket cambazlıklarına dönüşerek alan küçültürken, nitelik olarak fazla değişim gösterememektedir. Ülkemiz fotoğrafçılarının en büyük tutkusu, başlangıçtan bu yana yüzlerle kurduğu sıcak ittifaktır. O dönemin fotoğrafçılarının işleri, tıpkı bir akım gibi çoğunlukla 70’li yıllarda politik bakışı doğrultusunda aczin ve yoksunluğun fotoğraflarına dönüşmüş de olsa 80’lerdeki yeni arayışlar ve bakış açılarıyla, stüdyo fotoğraflarından nü çalışmalarına kadar genişleyen fotoğraf-insan ilişkisiyle yeni bir gövde kazanmıştır.

Dünyanın yaşı hepimizden daha fazla. Evren zamanının bize ayrılan bölümünde çağımızın tanığı olarak bizler de yaş aldık var olduğumuz coğrafyalarda. Fotoğrafın önemini hep bildik ama tahmin edemediğimiz nokta, fotoğrafın dünyayı asla değiştiremeyeceği gerçeğiydi. Fotoğraf makinesi o kadar çok yalana alet olmuştu ki, çoktan inandırıcılığını yitirmişti. Fert olmayla insan olma arasındaki sınır çizgisi çok inceydi. Üstelik yapay zekâ kapıya dayanmıştı. Oy verdik, vergi verdik; bayrağa, toprağa, inançlara, haklara saygı duyduk; erdemli ve dürüst kalmaya çalıştık. Sonuçta fotoğrafa sarıldık ama yalnız bırakıldık. Karamsarlık Doğu’nun kaderiydi. Bunu doya doya yaşamayı seçtik. Kendi yaptığımız yanlışları, kader olarak geçirdik kayıtlara.

Kötülük, aralarında ittifak yapmış insanların üzerine musallat oluyor. Ruh halimiz, ister istemez Cumhuriyet ile olan ilişkimizi ve kutlama biçimimizi de etkiliyor. Herkes kendi 100. Yıl Marşı’nı yazıyor. Bu da yüz senede tek marş üzerinden birlik oluşturamadığımızı gösteriyor. Ben kendi adıma 50. Yıl Marşı’nın plağını iki kez arka arkaya koyup on yaşından bu yana elli yıldır tek bir kelimesini unutmadan kendi “yüz”ümü ezberimden söylemeyi yeğliyorum.

Umutsuz değiliz elbet. Umut, akıl ve ideallerle desteklendiğinde yerini bulur; vicdan ve erdem ile payandalanır. Bir göktaşı çarpıncaya, dünyayı yerle bir edecek bir felaket oluncaya kadar umudumuzu yitirmeyeceğiz. Birlikte var olamadık ama birlikte yok olabiliriz, buna cesaretimiz var. Cumhuriyet Fotoğrafını mı ele alacağız; öyleyse dünyada bize en çok belge bırakmış bir liderin, Mustafa Kemal Atatürk’ün fotoğraflarının sosyolojisi, dönem dinamikleri ve fotoğraf okumalarıyla işe başlayalım. Belki bu şekilde bir yerlere ulaşabiliriz. Yoksa başımıza musallat olan cini/periyi kovmak için üfürükçülere kendimizi okutmak zorunda kalacağız. Fotoğrafçılar olarak, üzerimize düşen ışığı adeta bir görev bilinciyle yansıtmayı sündüreceğiz.

Uygarlık tarihinde görmezden gelinerek hiçbir şey yok edilememiştir: “Yüzde yüz!” Ne bir inanç ne bir sevgi ne de bir insan! Son söz yerine: “Yaşasın Cumhuriyet!” ya da “Cumhuriyet  fazilettir!”

1963 yılında İstanbul’da doğdu. M.S.Ü. Güzel Sanatlar Fakültesi Fotoğraf Ana Sanat Dalı’nı (Lisans) 1985, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Fotoğraf Ana Sanat Dalı’nı (Yüksek Lisans) 2001 yılında bitirdi.

Farklı konularda yayınlanmış 15 kitabı bulunan Merih Akoğul, Türkiye’de ve dünyanın çeşitli ülkelerinde 30’un üzerinde fotoğraf sergisi açtı, grup sergilerine katıldı. Fotoğraf sanatı ve kuramı konularında çalışmalar yaptı. Seminer, sempozyum ve açıkoturumlara katıldı, bildiriler sundu, paneller yönetti, seçici kurullarda yer aldı. Reklam sektöründe yazar olarak çalıştı. Çeşitli özel kurumlarda eğitmenlik, özel radyolarda kültür ve sanat programları, televizyon programlarında sanat danışmanlığı yaptı.

Edebiyat, fotoğraf kuramı, plastik sanatlar ve müzik üzerine yazıları ve eleştirileri birçok gazete ve dergide yayınlanan Merih Akoğul, 2003 yılının yaz döneminde Avusturya Başkanlık Sanat Dairesi tarafından verilen bursla çalışmalarını Viyana’da sürdürdü. Çeşitli müze ve özel koleksiyonlarda yapıtları bulunan Akoğul, 27 yıldır Türkiye’nin önemli üniversitelerinde (Marmara Üniversitesi, Kadir Has Üniversitesi, Bahçeşehir Üniversitesi, Yeditepe Üniversitesi) fotoğraf dersleri vermiştir.

İstanbul Modern Müzesi Fotoğraf Bölümü Danışma Kurulu üyesi olan Merih Akoğul, aynı zamanda da Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde eğitmenliğini sürdürüyor. 2010 yılından 2021yılına kadar Eczacıbaşı Fotoğraf Sanatçıları Dizisi kitaplarının editörlüğünü yaptı. İFSAK Blog ve Gezgin Foto dergisinde köşe yazarlığını sürdürüyor.

Seçilmiş Kişisel Sergiler

2022 “Caz Zamanı” Avusturya Kültür Ofisi, İstanbul
2016 “Montreal’de Bir Mevsim, Galeri Işık
2013 “Tenha Vakitler”, ArtGalerim Nişantaşı, İstanbul
2011 “Kayıp Ruhlar”, ArtGalerim Nişantaşı, İstanbul
2010 “İç İçe İstanbul”, Fototrek, İstanbul
2008 “Standards”, PG Art Gallery, İstanbul
2007 “Sanki”, Leica Gallery, İstanbul
2006 “Geçen Yaz Viyana’da”, Palais Porcia Kunst Raum, Viyana
“Siyah Beyaz Afyonkarahisar”, Fevzi Çakmak Sanat Galerisi, Afyonkarahisar
“Avusturya 2006”, Avusturya Kültür Ofisi, İstanbul
2005 “Bit-ki”, PG Art Gallery, İstanbul
“Yolda”, Avusturya Kültür Ofisi, İstanbul
2004 “Otuz Kuş”, PG Art Gallery, İstanbul
“Geçen Yaz Viyana’da”, Fotografevi, İstanbul
2003 “Güzergâh: Edebiyat”, Tarık Zafer Tunaya Kültür Merkezi, İstanbul
2002 “Başarmak”, Fotografevi, İstanbul
2001 “Klasikler/Neo-klasikler”, Fotoğrafevi, İstanbul
“Aşkküre”, Bedri Rahmi Eyüboğlu Sanat Galerisi, İstanbul
1999 “Bronz Askerler”, Fotografevi, İstanbul
1998 “Dönüşümler”, Art Shop, İzmir
“Filim”, İMKB Sanat Galerisi, İstanbul

Yayınlar

2021 “Ağustos” (şiir)
2016 “Montreal’de Bir Mevsim (fotoğraf)
2014 “Gece / Şarkılar” (şiir)
2007 “Sanki” (fotoğraf)
2006 “Siyah Beyaz Afyonkarahisar” (fotoğraf)
2005 “Türk Fotografçıları Kütüphanesi 22/Merih Akoğul” (fotoğraf)
“Bit-ki” (fotoğraf)
“İkizim Söyledi Ben Yazdım” (deneme)
“Saklı Günlükler” (çocuk edebiyatı)
2004 “Geçen Yaz Viyana’da” (fotoğraf)
2002 “Başarmak” (fotoğraf)
2001 “Klasikler/Neo-Klasikler” (fotoğraf)
1999 “Klasikler” (fotoğraf)
1995 “Kuğunun Ölümü” (şiir)
1992 “Son Dokunuş” (şiir)

Küratörlükler

2019 “Yolda” (Türkiye’de Gruplar), Fransız Kültür Merkezi, İstanbul
2019 “Fotoğrafın Doğası”, Artweeks Akaretler, Akaretler No:45, İstanbul
2018 “Yıldız Moran: Bir Dağ Masalı”, İstanbul Modern, İstanbul
2017 “Beni Bul” / Otoportreye Çağdaş Dokunuşlar, Akbank Sanat, İstanbul
2016 “Poz”, PG Art Gallery, İstanbul
2016 “İnsan İnsanı Çekermiş”, İstanbul Modern, İstanbul
2013 “Bir Zamanlar”, Fotografevi, İstanbul
2012 “Mekânın Doğası”, Hilpark Suites İstinye, İstanbul
2012 2. Bursa Fotofest / Uluslararası Bursa Fotoğraf Festivali
“İnsanlığın İzleri” (Sanat yönetmeni, şef küratör)
2012 “Gidilmemiş Zamanlar”, Hilpark Suites İstinye, İstanbul
2011 1. Bursa Fotofest / Uluslararası Bursa Fotoğraf Festivali
“Karşılaşmalar” (Sanat yönetmeni ve şef küratör)

Eczacıbaşı Fotoğraf Sanatçıları Dizisi (Editörlük)

2021 Yusuf Tuvi
2020 Lütfi Özkök
2019 İbrahim Zaman
2018 Ergun Çağatay
2017 Yıldız Moran
2016 Ersin Alok
2015 İzzet Keribar
2014 Sabit Kalfagil
2013 Sami Güner
2012 Ozan Sağdıç
2010 Şakir Eczacıbaşı

Bir yanıt yazın

Your email address will not be published.

Son yazılar: Kültür Sanat

Gerçekliğin Olağanüstü Cazibesi

Bu yazı, İFSAK Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları Grubu’ndan Ahu İncekaralar  https://instagram.com/ahuincekaralar  tarafından yayına hazırlanmıştır. . . .…

Foto Patinaj

Daha ziyade motorlu araçların çamurda, buzda, kumda veya benzer zorlu zeminlerde lastiklerinin (tekerleklerinin) hareketine rağmen ilerleyememesi,…

Doğal Seçim…

Uzun zamandır özünde “fotoğraf” olan yazı klavyeden akmıyor. Ancak fotoğraf kullanarak fotoğrafın etrafında döndüğümüz yazılar sunmakla…

Beatrice’den Gelen Mektup

Bu yazı, İFSAK Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları Grubu’ndan Özlem Dikeçligil  https://www.instagram.com/ozlem_dikecligil/  tarafından yazının sonunda künyesi verilen kitapların esiniyle…